ادبیات حبس‌نویسی به شکایات و مرثیه‌ها محدود می‌شود، اما ادبیات اردوگاهی به‌ویژه پس از جنگ، تعلیمی، تربیتی و حماسی است. نویسندگان اردوگاهی هیچ ابایی از نوشتن حقیقت نداشتند و با کمال صداقت واقعیت‌ها را بیان می‌کردند.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، کتاب «آهوی گمشده»، اثری از انتشارات پیام آزادگان، روز دوشنبه ۲۳ تیرماه با حضور محسن شاه‌رضایی به عنوان منتقد در مؤسسه پیام آزادگان نقد و بررسی شد.
این اثر به قلم خانم زهره علی‌عسکری نوشته شده و روایت آزاده مفقودالاثر حمید احمدی‌نیا را دربرمی‌گیرد.
در بخشی از این نشست محسن شاه‌رضایی ضمن تشکر از انتشارات پیام آزادگان در پرداختن به ادبیات اردوگاهی، اظهار داشت: «من دوبار این کتاب را خواندم. یک‌بار هفت ماه پیش و دوباره به‌تازگی خواندم. این کتاب، با زندگی و حوادثی که در آن روایت می‌شود و قلم خانم عسگری که توانسته به خوبی این داستان‌ها را منتقل کند، بسیار جذاب بود و بدون توقف آن را خواندم.»
وی افزود: «زندان و کتاب، اگرچه به ظاهر به هم ارتباطی ندارند، اما در تاریخ به هم گره خوردند. بسیاری از کتاب‌ها در زندان و بسیاری نیز در مورد زندان نوشته شده‌اند که به حبسیه‌نویسی معروف هستند. این نوع نوشتار عمدتاً به شکل شعر است و نثر کمتر در این حوزه دیده می‌شود.»
شاه‌رضایی به مسعود سعد سلمان، شاعر معروف که حدوداً ۲۰ سال حبس کشید، اشاره کرد و گفت: «مسعود سعد سلمان یکی از آغازگران این جریان است که به مدت بیست سال در زندان به سر برد. سعدی هم مدتی در زندان بود و آثار زیادی از خود به جا گذاشت. این آثار در نهایت به شکوائیه‌نویسی و مرثیه‌سرایی معروف شدند.»
وی در ادامه درباره کتاب‌های معروف زندان‌نویسی گفت: «کتاب‌هایی همچون «۵۳ نفر» یا «ورق‌پاره‌های زندان» نوشته بزرگ علوی از نمونه‌های برجسته در این زمینه هستند. در ادبیات ما، حبس‌نویسی بیشتر به نوعی شکوائیه‌نویسی است که نویسندگان از شرایط زندان شکایت می‌کنند.»
شاه‌رضایی سپس به ویژگی‌های اخلاقی نویسندگان زندانی پرداخت و از غلامحسین صدیقی به عنوان نمونه‌ای از نویسندگان برجسته یاد کرد: «غلامحسین صدیقی خاصیتش این بود که حتی وقتی عصبانی می‌شد، حرف بدی نمی‌زد. حتی وقتی داشتند خانه‌اش را می‌گرفتند، گفت: «آدم‌های بی‌سواد، این کارها را نکنید.» این بدترین حرفی بود که از او شنیده شد. حتی زمانی که خواستند کتاب «هزاره ابن‌سینا» را منتشر کنند و به دنبال فردی می‌گشتند تا مقدمه آن را بنویسد، در نهایت به این نتیجه رسیدند که غلامحسین صدیقی می‌تواند این کار را انجام دهد، حتی با وجود اینکه او در زندان بود آن را نوشت.»
شاه‌رضایی افزود: «این نشان می‌دهد که ارتباط زندان با کتاب ارتباطی عمیق است. نوشتن در زندان را «حبسیه‌نویسی» می‌گویند، و نوشتن از زندان را «شکوائیه‌نویسی» می‌نامند. اردوگاه‌نویسی اما متفاوت است و تعلیمی و تربیتی است.
وی در ادامه به موضوع ادبیات اردوگاهی اشاره کرد و گفت: «اردوگاه به نوعی هم زندان است و هم نیست. از نظر ثبت‌شدن، ملاقات‌ها و مکان، تفاوت‌هایی با زندان دارد، اما از نظر ادبیات حبس‌نویسی، مشابه است. پیام آزادگان در اردوگاه‌نویسی پس از جنگ پیشرو بوده است و این نوع نوشتار را می‌توان از نوع ادبیات تعلیمی و تربیتی دانست.»
شاه‌رضایی ادامه داد: «راوی در کتاب می‌گوید که این اثر، هم برای فرمایش رهبری و هم برای مسائل تربیتی نوشته شده است. اگر بیش از ۴۰ هزار آزاده داریم، هر کدام یک جمله تعلیمی و آموزشی بگویند، می‌توان یک فرهنگ‌نامه از آن ایجاد کرد، حتی اگر جملات تکراری باشد. حتی اگر برخی جملات از زبان بعضی افراد هم تکراری باشد، این همچنان ارزشمند است.»
وی تأکید کرد: «ادبیات حبس‌نویسی به شکایات و مرثیه‌ها محدود می‌شود، اما ادبیات اردوگاهی به‌ویژه پس از جنگ، تعلیمی، تربیتی و حماسی است. نویسندگان اردوگاهی هیچ ابایی از نوشتن حقیقت نداشتند و با کمال صداقت واقعیت‌ها را بیان می‌کردند.»
شاه‌رضایی در ادامه به دغدغه‌های خود در زمینه ادبیات و رمان‌های ایرانی اشاره کرد: «یکی از دغدغه‌های من این است که چرا از رمان‌های ما، جملات کلیدی و ماندگاری بیرون نمی‌آید. نویسنده باید به بلوغی برسد که در ادبیات ملی ما اثری ماندگار از خود به جای بگذارد. باید جملات حکیمانه‌ای خلق کنیم که در فطرت آدم‌ها نفوذ کند و نه‌تنها در ادبیات خودمان بلکه در ادبیات جهانی نیز تأثیرگذار باشد.»
وی درباره کتاب «آهوی گمشده» گفت: «در این کتاب، راوی می‌گوید که اسارت من را بزرگ می‌کرد. نویسنده خطاها و اشتباهاتش را نیز بیان کرده که این بسیار خوب است. این کتاب یکنواخت نبود و هیچ‌گونه تناقضی در آن پیدا نشد. خواندنی و جذاب بود.»
شاه‌رضایی در پایان از آقای احمدی گلایه کرد که چرا به عنوان یک هنرمند، به جنبه‌های هنری خود در دوران اسارت توجه بیشتری نکرده‌اند و افزود: «آقای احمدی باید بیشتر به جنبه‌های هنری پرداخته می‌بودند، به‌ویژه به عنوان کسی که به عنوان هنرمند اسیر شده بود.»
او همچنین پیشنهاداتی برای بهبود کتاب ارائه داد و گفت: «بعضی از اصطلاحات عربی که در کتاب به کار رفته‌اند، می‌توانند در قسمتی از کتاب، مثلاً در انتهای آن، جمع‌آوری و به عنوان راهنمایی برای خوانندگان آورده شوند.»
در نهایت، شاه‌رضایی با تقدیر از تلاش‌های خانم عسگری در نوشتن این کتاب ارزشمند، گفت: «این اثر کار با ارزشی است و باید تلاش کنیم نکات تربیتی آن استخراج شود و در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس شود.»
انتهای پیام/
برای ورود به ویکی آزادگان اینجا کلیک کنید / www.wikiazadegan.com