با آزادی خرمشهر، جشن پیروزی در جبهه‌ها برپا شد؛ اما در آن‌سوی مرز، اسیرانی بودند که با شنیدن این خبر، جبهه‌ای خاموش و بی‌صدا را آغاز کردند. اردوگاه، برای آنان به میدان تازه‌ای از مقاومت بدل شد.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، پس از اشغال خرمشهر در آبان ۱۳۵۹، عراق با تکیه بر پشتیبانی لجستیکی بلوک غرب و اعراب منطقه، خرمشهر را به‌عنوان «برگ برنده سیاسی» در مذاکرات احتمالی حفظ کرد. ایران اما، با تغییر استراتژی نظامی از دفاع منطقه‌ای به دفاع تهاجمی متحرک و ترکیب ساختار کلاسیک ارتش با نیروی مردمی سپاه و بسیج، نقشه‌های بعث را در هم شکست.
عملیات بیت‌المقدس در چهار مرحله و طی ۲۴ روز (۱۰ اردیبهشت تا ۳ خرداد ۱۳۶۱) اجرا شد. آزادسازی خرمشهر، تنها هدف نظامی نبود، بلکه بخشی از هدف کلان‌تر یعنی بازپس‌گیری مناطق اشغالی جنوب غربی کشور، تثبیت مرزها و اثبات توان ایران برای عملیات‌های آفندی در سطح وسیع بود.
آمار و شاخص‌های کلیدی عملیات
| شاخص |
مقدار |
| وسعت منطقه عملیاتی |
حدود ۶۰۰۰ کیلومتر مربع |
| نیروهای درگیر ایرانی |
بیش از ۱۳۰٬۰۰۰ نفر (ارتش، سپاه، بسیج) |
| تلفات و اسرا در نیروهای عراقی |
حدود ۱۶٬۰۰۰ کشته، ۱۹٬۰۰۰ اسیر |
| ادوات زرهی منهدم‌شده دشمن |
بیش از ۵۰۰ دستگاه تانک و نفربر |
| مدت زمان عملیات |
۲۴ روز (۴ مرحله) |
موفقیت عملیات در شرایطی رقم خورد که عراق خطوط پدافندی بسیار مستحکمی در محور اهواز–خرمشهر و غرب کارون ایجاد کرده بود. استفاده خلاقانه از اصل «غافلگیری»، مانورهای گسترده پیاده‌نظام، بهره‌گیری از آتش پشتیبانی و توان مهندسی رزمی برای عبور از موانع آبی، از نقاط قوت تاکتیکی این عملیات بود.
پیامدهای سیاسی و بین‌المللی
فتح خرمشهر، معادله سیاسی جنگ را تغییر داد. پس از این پیروزی، قطعنامه‌های بین‌المللی برای توقف جنگ شدت گرفت و حتی برخی کشورهای عربی که تا پیش از آن به حمایت لجستیکی از عراق بسنده کرده بودند، وارد میدان حمایت سیاسی-مالی شدند. در داخل عراق، اعتبار صدام دچار تزلزل شد؛ تا جایی که برای کنترل افکار عمومی، اقدام به اعدام نظامیان عالیرتبه خود کرد.
در سطح داخلی ایران، آزادسازی خرمشهر نقش مهمی در تحکیم انسجام ملی و مشروعیت‌بخشی به راهبرد دفاع مقدس ایفا کرد. این پیروزی نشان داد که با ساختار بومی‌شده‌ی دفاعی و اتکای تلفیقی بر ارتش و سپاه، می‌توان حتی در برابر ارتش‌های تا بن دندان مسلح منطقه، به پیروزی راهبردی دست یافت.
خرمشهر؛ فراتر از یک شهر
اهمیت خرمشهر صرفاً به موقعیت جغرافیایی آن در نزدیکی مرز و نزدیکی‌اش به شریان‌های آبی محدود نیست. این شهر در ادبیات نظامی پس از جنگ، نماد بازگشت قدرت ملی به‌وسیله مردم شد. این یعنی تکیه بر نیروهای غیرکلاسیک، استفاده از روحیه‌ی جهادی، مدیریت متمرکز و هدف‌گذاری دقیق.
خرمشهر آزاد شد، اما آنچه ماندگارتر از خود شهر است، الگوی آزادسازی است: مدلی که بر خلاف دکترین‌های متعارف جنگ، متکی بر انگیزش اعتقادی، فرماندهی خلاق، و مشارکت مردمی بود.
اما در کنار این فتوحات و در سایه‌ی شکوه آن روز، رزمندگانی بودند که به جای بازگشت، به اسارت درآمدند. بسیاری از همان سربازانی که در جبهه‌های منتهی به خرمشهر جنگیدند، پس از مجروحیت یا محاصره، به اردوگاه‌های عراق منتقل شدند. خرمشهر آزاد شد، اما اسارتی طولانی برای بخشی از رزمندگان آغاز شد؛ اسارتی که ماهیت آن کاملاً متفاوت با مفهوم نظامیِ اسیر جنگی بود. در اردوگاه‌ها، مقاومت شکل دیگری به خود گرفت: خاموش، بی‌سلاح، و بی‌امکان دفاع.
اگر آزادی خرمشهر محصول هماهنگی ارتش، سپاه، بسیج و ستاد فرماندهی بود، ایستادگی آزادگان حاصل «خودفرمانی» بود؛ مقاومتی فردی و جمعی بدون پشتیبانی بیرونی، که تنها بر حافظه، ایمان و تعهد تکیه داشت. اینجاست که باید پرسید: آیا خرمشهر فقط در خرداد ۱۳۶۱ آزاد شد؟ یا سال‌ها بعد، در سلول‌هایی بی‌پنجره، بار دیگر آزادگی را بازآفرینی کرد؟
اسارت در اردوگاه‌ها، ادامه حماسه‌ای بود که در خرمشهر آغاز شده بود. آزادگان، آنانی بودند که خرمشهر را با خود به اسارت بردند؛ نه با نقشه، که با ارزش.
سوم خرداد، در نگاه ما، نباید تنها روز فتح یک شهر باشد. باید یادآور روزی باشد که مقاومت، چهره‌های متفاوتی به خود گرفت: از تانک تا تخت بازجویی، از خاکریز تا قرنطینه. ارزش شهدا محفوظ و مقدم است؛ اما روایت بدون آزادگان، ناقص خواهد ماند. آن‌ها، حلقه‌ی آخر زنجیره خرمشهرند؛ شاهدانی زنده که هنوز بوی خاک آن شهر را در حافظه دارند.
امروز، در بزرگداشت این روز عظیم، شاید وقت آن رسیده باشد که به آن سطرهای نانوشته‌ی سوم خرداد نیز پرداخته شود. سطرهایی که بر دیوارهای اردوگاه‌ها حک شده بود، نه در تیتر روزنامه‌ها.
لازم به ذکر است؛ تصویر خبر توسط هوش مصنوعی ایجاد شده است.
انتهای پیام/
برای ورود به ویکی آزادگان اینجا کلیک کنید / www.wikiazadegan.com