اگر برنامه‌های پاسداشت آزادگان فقط به ویترین اداری بدل شوند، تاریخ از دست می‌رود؛ اما اگر به عمق بروند، می‌توانند چراغ راه آیندگان باشند.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، سالروز بازگشت غرورآفرین آزادگان به میهن، فرصتی دوباره برای مرور خاطرات، اسناد و روایت‌هایی است که هنوز بسیاری از آن‌ها از نگاه تاریخ پنهان مانده‌اند. در این میان، مرز خسروی–منذریه نه‌تنها محل عبور کاروان‌های آزادی بود، بلکه صحنه‌ای شد برای ثبت لحظاتی که شور، اشک و شوق را در دل ملت ایران به هم آمیخت.
مؤسسه پیام آزادگان با همکاری سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس و انقلاب اسلامی، امسال با برگزاری چند برنامه، از جمله برنامه‌ای ویژه با عنوان «روایت ناگفته‌های روزهای اول تبادل اسرای ایرانی و عراقی»، تلاش می‌کند بخش‌هایی از این حافظه تاریخی که کمتر شنیده شده است را برای نسل امروز بازگو کند.
در این گفت‌وگو، فرزانه قلعه‌قوند، معاون پژوهشی مؤسسه پیام آزادگان، از اهداف، ابعاد و اهمیت این رویداد سخن می‌گوید. او که مسئولیت هدایت بخش پژوهشی مؤسسه را برعهده دارد، با رویکردی مستند و علمی، به دنبال بازخوانی آن بخش از تاریخ تبادل اسراست که هنوز در سایه مانده است. شما را به خواندن این مصاحبه دعوت می‌کنیم تا با پشت‌صحنه این برنامه و ارزش‌های پژوهشی آن بیشتر آشنا شوید.
خانم قلعه‌قوند، لطفاً در ابتدا بفرمایید برای سالروز بازگشت آزادگان چه برنامه‌هایی دارید و چه اهداف اصلی را دنبال می‌کنید؟
تاریخ ۲۶ مرداد، روز بازگشت آزادگان به میهن، را می‌توان یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی در تقویم جمهوری اسلامی دانست، زیرا بعد از جنگ هشت‌ساله عراق با ایران، و شهادت تعدادی از هموطنان و ویرانی‌های حاصل از آن جنگ نابرابر، بازگشت شکوهمند و غرورآفرین آزادگان لبخند و شادی را به جامعه بازگرداند. این اولین اتفاق خوشایند پس از جنگ بود که جامعه شدیداً به این شارژ شدن نیاز داشت.
همگی شاهد هستیم که چه استقبال کم‌نظیری از آزادگان به‌عمل آمد؛ علاوه بر خانواده‌های آزادگان، خویشاوندان و هم‌محله‌ای‌ها، مردم غیور مرزنشین، خانواده معظم شهدا، پیر و جوان، زن و مرد، آنچنان حماسه‌ای آفریدند که نظیر آن را در کمتر اتفاقی می‌توان مشاهده کرد.
با ورود این روز خاص و به‌یادماندنی در تقویم، ادارات، سازمان‌ها و رسانه‌ها هر ساله برنامه‌هایی را به این مناسبت تهیه و اجرا می‌کنند و به این ترتیب یاد و خاطره حدود ۱۰ سال مقاومت جانانه آزادگان زنده نگه داشته شد.
اما آنچه مسلم است، پاسداشت روز آزادی اسیران (آزادگان) و رفتن به سراغ آزادگان غیور و شجاع که پیشگامان و پرچمداران جریان مقاومت در میهن به‌شمار می‌روند، در این روز خاص کافی نیست. دانشگاه اسارت در انتظار دانش‌آموختگان، به‌ویژه مراکز نظامی و دفاعی، است تا از سبک زندگی و آموزه‌های آن دوران درس بگیرند. باید در مدارس و دانشگاه‌های نظامی ارتش و سپاه، واحدهای ویژه‌ای برای آن در نظر گرفته شود.
خلاصه کلام اینکه، اسارت اتفاق قهری هر جنگی است و اسیران جنگ عراق با ایران امتداد حضرت زینب (س) هستند. از این‌رو، هرگز نمی‌شود و نباید آزادگان و دوران اسارت را انکار کرد یا آن را کمرنگ جلوه داد و از کنار آن عبور کرد، بلکه باید با تمام توان از این فرصت درس‌آموز و دستاوردهای باورنکردنی آن استفاده کرد.
به سبب اهمیت این روز خاص در تقویم تاریخ ایران، برای معرفی آزادگان و پاسداشت این روز غرورآفرین، چندین نشست با دست‌اندرکاران مؤسسه پیام آزادگان و بنیاد شهید برگزار شد که در نهایت منجر به صدور شیوه‌نامه‌ای به مراکز بنیاد شهید سراسر کشور برای اجرای برنامه‌های سالروز ورود با حضور آزادگان شد.
مؤسسه پیام آزادگان برنامه‌های متنوع فرهنگی نیز تدارک دیده است، از جمله:
-
ارتباط با رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها با ارسال فیلم، کلیپ، خاطره و …
-
معرفی راوی برای مصاحبه به رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها
-
پوشش خبری و تصویری، درج مصاحبه، خاطره و روایت در سایت مؤسسه، کانال‌های ارتباطی و پیام‌رسان‌های مجازی
-
برگزاری نمایشگاه کتاب‌های مؤسسه در مصلای امام خمینی، به وقت نماز جمعه، ۲۴ مرداد
-
جشن امضای کتاب خاکی آسمانی با حضور نویسنده کتاب، نصرت‌الله محمودزاده، در مصلای امام خمینی، در نماز جمعه ۲۴ مرداد
-
برنامه نقد کتاب روزگاری اردوگاه ۱۳ به‌عنوان اولین خروجی مجموعه کتاب‌های «روزگاری اردوگاه» که در شرف انجام و پایان است، ۲۶ مرداد
-
برگزاری نشست تخصصی «روایت ناگفته‌های روزهای اول تبادل اسرای ایرانی و عراقی» با مشارکت مرکز اسناد بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، با حضور افراد مؤثر در تبادل مانند تیمسار افشارزاده، دکتر آقامیری (رئیس دانشگاه شهید بهشتی) و چند آزاده، ۲۷ مرداد
-
مشارکت با جمعیت همسران آزادگان با حضور ۱۵۰ نفر در باغ‌موزه، ۲۸ مرداد
-
برگزاری عصر خاطره با موضوع آزادی، ۲۹ مرداد
… و سایر برنامه‌ها
چرا عنوان «روایت ناگفته‌های روزهای اول تبادل اسرای ایرانی و عراقی» انتخاب شد؟
تبادل اسیران دو سویه دارد؛ یک سو عراق و یک سو ایران. بحث تبادل نیز از همان روزهای آغازین جنگ شکل گرفت و حاصل مذاکرات، مکاتبات و تلاش‌های فراوان دست‌اندرکاران وقت است. بسیاری از اسناد آن تاکنون منتشر شده و مؤسسه پیام آزادگان نیز چندین کتاب در این زمینه منتشر کرده است، از جمله: جنگ، اسارت، مذاکره (فتح‌الله پرتو)، سایه هلال (مریم سلیمی‌جهرمی)، راه خدمت و چشم تر (مرحوم بهجت افراز و فاطمه دوستکامی).
آزادگان نیز در کتاب‌های خاطرات خود، از هیجان، ناباوری، امید و تب‌وتاب آن لحظه‌ها و آزادی سخن گفته‌اند. اما در این نشست علاوه بر احمد روزبهانی، آزاده‌ای که بهمن ۱۳۵۸ اسیر شد و در فهرست اولین اسیرشدگان و اولین گروه تبادل‌شدگان در مرداد ۱۳۶۹ قرار دارد و از لحظه آزادی خواهد گفت، دست‌اندرکارانی نیز حضور خواهند داشت که داستان تبادل را از منظری دیگر روایت می‌کنند، از بدرقه انسانی و محترمانه اسیران عراقی خواهند گفت و قطعاً برای اولین بار شاهد روایت‌های ناگفته و جذابی خواهیم بود.
در بخش خاطره‌گویی یا روایتگری، شاهد حضور افرادی خواهیم بود که خود در تبادل اسرا نقش مستقیم داشتند؟
بله، قطعاً این نشست که با مشارکت مرکز اسناد بنیاد حفظ آثار انجام خواهد شد، شاهدان و دست‌اندرکارانی حضور خواهند داشت و روایت خود را نقل خواهند کرد.
از نگاه شما، مهم‌ترین ناگفته‌ها یا کمتر گفته‌شده‌های روزهای نخست تبادل اسرا چیست؟
به نظر من، حالا که رسانه‌ها و خبرگزاری‌های جهان فرصتی برای استفاده منصفانه از تریبون‌ها به ما نمی‌دهند و بازماندگان و عوامل توخالی رژیم بعث، مغرضانه سعی در جارزدن مظلومیت دروغین خود دارند، باید از هیچ کوششی فروگذار نکنیم. با مطالعه تطبیقی، ناگفته‌های آن دوران را برملا کنیم. پژوهشگران جست‌وجو کنند و نویسندگان بنویسند. هنوز حرف‌های ناگفته بسیار است. به این فکر نکنیم که روایات به تکرار رسیده است؛ معلوم نیست چرا تعدادی از افراد روی به تکرار رسیدن خاطرات اصرار دارند، در حالی که زاویه دید افراد متفاوت است و گاهی از دل همان تکرارها، حرف، روایت یا نکته‌ای بروز می‌کند که بسیار تعیین‌کننده است. در نهایت می‌توان گفت «کمتر گفته شده» نه «ناگفته»؛ می‌تواند مقایسه نحوه تبادل دوطرف باشد.
این برنامه چه کمکی به ثبت و مستندسازی دقیق‌تر تاریخ دفاع مقدس و آزادگان خواهد کرد؟
برگزاری این برنامه و همه برنامه‌های مشابه، اگر صرفاً برای ویترین‌سازی و کمیت و گزارش‌دهی نباشد و نتیجه‌محور باشد، ضروری است. حتی گاهی ممکن است نیاز به نشست‌های مکرر برای یک موضوع داشته باشیم. باید نگاهمان را به برنامه‌هایی مانند این نشست تخصصی عوض کنیم و اگر قصد داریم از تاریخ دفاع مقدس استفاده بهینه داشته باشیم و تجارب ارزشمند آن روزها را به آیندگان منتقل کنیم، باید از نمایشی بودن برنامه‌ها خودداری کنیم. این برنامه کمک می‌کند و انگیزه ایجاد می‌کند تا به راه‌های جدید برای رسیدن به اهداف فکر کنیم.
آیا پس از این برنامه، انتشار کتاب، مستند یا مجموعه مقالات مرتبط در دستور کار قرار دارد؟
کتاب‌های حوزه دفاع مقدس، با وجود تبلیغات گسترده، نتوانسته‌اند خود را به جهان معرفی کنند و اقبالی در ترویج نداشته‌اند. مؤسسه فرهنگی‌هنری پیام آزادگان با استفاده از فضای «ویکی آزادگان»، که در اختیار دارد و به دو زبان فارسی و انگلیسی ارائه شده و بازدیدکنندگان زیادی از سراسر جهان دارد (زبان عربی نیز در حال اقدام است)، می‌تواند نقض حقوق اسرا را به جهان نشان دهد. در عین ارزشمندی کتاب، وقت آن است فضاهای دیگری جز کتاب را برای ترویج تجربه کنیم.
اگر بخواهید یک پیام کوتاه به مناسبت سالروز بازگشت آزادگان به میهن برای مردم ایران بیان کنید، آن پیام چیست؟
اسارت با تمام سختی‌ها و کمبودهای زندگی، پایان خوابیدن در یک وجب جای خالی، پایان گرسنگی و تشنگی، ضرب‌وشتم، نبود بهداشت و درمان و همه تنگناها، پایان یافت. همان‌گونه که هر آغازی را پایانی است، به پایان رسید و اسیران پس از سفری طولانی و نفس‌گیر در مرداد ۱۳۶۹ به انتهای آن رسیدند. جسمشان در این سفر اجباری فرسود، اما جانشان آنچنان زیر بار فشار صیقل خورد تا به قول رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به الماس‌هایی درخشان تبدیل شدند. وقتی راه افتادند، هرگز به این آغاز و پایان نمی‌اندیشیدند.
ایمان داریم سالروز بازگشت آزادگان هرگز از حافظه مردم قدرشناس ایران پاک نخواهد شد. اما این کافی نیست. جشن و بزرگداشت فقط صفحاتی به گزارش‌های اداری اضافه می‌کند؛ همه مردم باید از آنچه بر اسیران گذشته، مطلع باشند، به‌ویژه مسئولان و دست‌اندرکاران که نباید بی‌تفاوت از کنار این بخش شریف عبور کنند و باید درس بگیرند.
موی سپید را فلکم رایگان نداد
این رشته را به نقد جوانی خریده‌ام
انتهای پیام/
برای ورود به ویکی آزادگان اینجا کلیک کنید / www.wikiazadegan.com